Vì virus phá hủy và làm suy yếu chức năng của các tế bào miễn dịch nên các cá thể bị nhiễm dần dần trở nên suy giảm miễn dịch, chức năng miễn dịch thường được đo bằng số lượng tế bào CD4, kết quả suy giảm miễn dịch làm tăng tính nhạy cảm tới một loạt các bệnh nhiễm trùng và các bệnh mà những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh có thể chống lại.Giai đoạn tiến triển nhất của nhiễm HIV là hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (Acquired Immunodeficiency Syndrome_AIDS), có thể mất 2-15 năm để phát triển tùy thuộc vào từng cá nhân. AIDS được xác định bởi sự phát triển của một số bệnh ung thư, nhiễm trùng, hoặc các biểu hiện lâm sàng nặng khác.

Các dấu hiệu và triệu chứng (Signs and symptoms)

Các triệu chứng của HIV khác nhau tùy thuộc vào giai đoạn của bệnh, mặc dù những người nhiễm HIV có xu hướng lây nhiễm nhất trong vài tháng đầu tiên nhưng nhiều người không biết tình trạng của mình cho đến giai đoạn sau. Trong vài tuần đầu tiên sau khi nhiễm bệnh đầu tiên, các cá thể có thể không có triệu chứng hoặc không có một căn bệnh giống cúm bao gồm sốt, nhức đầu, nổi mẩn hoặc đau cổ họng. Bởi vì nhiễm trùng làm suy yếu hệ thống miễn dịch của con người từ từ nên cá nhân có thể phát triển các dấu hiệu và triệu chứng khác như hạch bạch huyết sưng lên, sụt cân, sốt, tiêu chảy và ho. Nếu không điều trị, họ cũng có thể phát triển các bệnh nghiêm trọng như bệnh lao, viêm màng não do nấm crytococal và các bệnh ung thư như u lympho và ung thư thể Kaposi và các loại ung thư khác..

Sự lan truyền (Transmission)

HIV có thể lây truyền qua việc trao đổi của một loạt các chất dịch cơ thể của các cá thể bị nhiễm bệnh, chẳng hạn như máu, sữa mẹ, tinh dịch và dịch tiết âm đạo. Các cá nhân không thể bị lây nhiễm qua tiếp xúc thông thường hằng ngày như hôn, ôm, bắt tay hoặc sử dụng chung các vật liệu cá nhân, thực phẩm hoặc nước.

Các yếu tố nguy cơ (Risk factors)

Những hành vi và điều kiện làm cho các cá nhân có nguy cơ cao lây nhiễm HIV bao gồm quan hệ tình dục qua đường âm đạo hoặc hậu môn không được bảo vệ (having unprotected anal or vaginal sex); có một nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục khác như giang mai, herpes, chlamydia, lậu, viêm âm đạo do vi khuẩn (having another sexually transmitted infection such as syphilis, herpes, chlamydia, gonorrhoea and bacterial vaginosis); dùng chung kim tiêm bị ô nhiễm, ống tiêm và dụng cụ tiêm chíchkhác và các dung dịch thuốc khác khi tiêm chích ma túy (sharing contaminated needles, syringes and other injecting equipment and drug solutions when injecting drugs); thực hành tiêm chích không an toàn, truyền máu, các thủ thuật y tế có liên quan đến cắt bỏ hoặc đâm xuyên không vô trùng (receiving unsafe injections, blood transfusions, medical procedures that involve unsterile cutting or piercing); bị chấn thương do tai nạn kim tiêm, bao gồm các nhân viên y tế (experiencing accidental needle stick injuries, including among health workers).

Chẩn đoán (Diagnosis)

Xét nghiệm HIV cho thấy tình trạng nhiễm trùng bằng cách phát hiện sự có mặt hay vắng mặt của các kháng thể kháng HIV trong máu, kháng thể được sản xuất bởi hệ thống miễn dịch của một cá thể để chống lại tác nhân gây bệnh bên ngoài. Hầu hết mọi người có một "giai đoạn cửa sổ" (window period)thường từ 3-6 tuần, trong giai đoạn đó kháng thể kháng HIV vẫn đang được sản xuất và chưa được phát hiện. Giai đoạn đầu của nhiễm trùng là thời gian lây nhiễm lớn nhất nhưng sự lan truyền có thể xảy ra trong tất cả các giai đoạn của nhiễm trùng, nếu một người nào đó đã phơi nhiễm HIV gần đây thì việc xét nghiệm lại nên được thực hiện sau 6 tuần để xác nhận kết quả xét nghiệm mà cho phép đủ thời gian để vượt qua sự sản xuất kháng thể ở những người bị nhiễm bệnh.

Xét nghiệm và tư vấn (Testing and counseling)

Xét nghiệm HIV phải là sự tự nguyện và quyền từ chối xét nghiệm cần được công nhận, xét nghiệm bắt buộc hoặc cưỡng chế bởi một nhà cung cấp chăm sóc sức khỏe, nhà chức trách hoặc bởi một đối tác hay thành viên gia đình là không thể chấp nhận được vì nó sẽ làm suy yếu việc thực hành y tế công cộng tốt và vi phạm nhân quyền. Một số quốc gia đã giới thiệu, hoặc đang xem xét, tự xét nghiệm như là một sự lựa chọn bổ sung. Tự xét nghiệm HIV là một quá trình mà một người muốn biết về tình trạng HIV của mình thu thập mẫu vật, thực hiện một xét nghiệm và diễn giải các kết quả thử nghiệm mang tính riêng tư. Tự xét nghiệm HIV không cung cấp một chẩn đoán xác định, thay vào đó là một xét nghiệm sàng lọc HIV. Tất cả các dịch vụ tư vấn và xét nghiệm phải bao gồm thực hiện khuyến cáo 5 C của WHO: Đồng ý (Consent), Bảo mật (Confidentiality), Tư vấn (Counselling), kết quả xét nghiệm chính xác (Correct test results) và liên kết đến chăm sóc (Care), điều trị và các dịch vụ khác.

Phòng ngừa (Prevention)

Các cá nhân có thể làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV bằng cách hạn chế phơi nhiễm với các yếu tố nguy cơ, phương pháp chính để phòng ngừa HIV mà thường được sử dụng kết hợp bao gồm:

1. Sử dụng bao cao su nam và nữ (Male and female condom use)

Sử dụng đúng và phù hợp bao cao su nam và nữ trong thời gian thâm nhập âm đạo hoặc hậu môn có thể bảo vệ chống lại sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm qua đường tình dục, kể cả HIV. Bằng chứng cho thấy rằng bao cao su nam có một tác dụng bảo vệ khoảng 85% hoặc lớn hơn nhằm chống lại HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác (sexually transmitted infections _STIs).

2. Xét nghiệm và tư vấn về HIV và STIs (Testing and counselling for HIV and STIs)

Xét nghiệm HIV và các STIs khác được khuyến cáo mạnh mẽ cho tất cả mọi người bị phơi nhiễm với bất kỳ của các yếu tố nguy cơ nào để họ có thể biết được về tình trạng nhiễm trùng của mình và tiếp cận với các dịch vụ điều trị và phòng ngừa cần thiết không chậm trễ, WHO cũng khuyến cáo cung cấp xét nghiệm cho các đối tác hoặc các cặp vợ chồng.

3. Tự nguyện cắt bao qui đầu (Voluntary medical male circumcision)

Cắt bao quy đầu một cách an toàn được cung cấp bởi các chuyên gia y tế được đào tạo tốt, làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV mắc phải khi giao hợp khác giới ở nam giới khoảng 60% là một can thiệp quan trọng trong các nơi có tỷ lệ nhiễm HIV cao có tỷ lệ cắt bao quy đầu ở nam giới thấp.

4. Sử dụng thuốc kháng virus (ART) để phòng ngừa (Antiretroviral (ART) use for prevention)

4.1 Thuốc ART như là biện pháp phòng ngừa (ART as prevention)

Một thử nghiệm vào năm 2011 đã khẳng định nếu một người có HIV dương tính tuân thủ phác đồ ART hiệu quả thì nguy cơ lây truyền virus cho bạn tình không bị nhiễm bệnh của họ có thể giảm đến 96%. Đối với các cặp vợ chồng trong đó có một đối tác bị HIV dương tính vàngười khác không nhiễm HIV thì WHO khuyến cáo cung cấp ART cho đối tác HIV dương bất kể số lượng tế bào CD4 của họ.

4.2Dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cho đối tác có HIV âm tính (Pre-exposure prophylaxis (PrEP) for HIV-negative partner)

Dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng đường uống là việc sử dụng hàng ngày các thuốc ARV bởi những người không nhiễm HIV để ngăn chặn sự mắc phải HIV. Các nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của PrEP trong việc giảm lây truyền HIV trong các cặp đôi có quan hệ tình dục khác giới (nơi mà một người bị nhiễm bệnh và người kia là không), những người đàn ông có quan hệ tình dục đồng giới, phụ nữ chuyển đổi giới tính, các cặp đôi có quan hệ tình dục khác giới có nguy cơ cao và những người tiêm chích ma túy. WHO khuyến khích các nước thực hiện các dự án để thu được kinh nghiệm trong việc thực hiện PrEP một cách an toàn và hiệu quả. Vào tháng 7/2014, WHO công bố "nguyên tắc hợp nhất về phòng chống, chẩn đoán, điều trị HIV và chăm sóc cho các nhóm đối tượng chính" (Consolidated guidelines o­n HIV prevention, diagnosis, treatment and care for key populations) trong đó khuyến nghị PrEP như là một sự lựa chọn phòng chống HIV bổ sung trong một gói phòng chống HIV toàn diện cho những người đàn ông có quan hệ tình dục đồng giới.

4.3Dự phòng HIV sau phơi nhiễm (PEP) (Post-exposure prophylaxis for HIV)

Dự phòng sau phơi nhiễm (PEP) là việc sử dụng các loại thuốc ARV trong vòng 72 giờ sau khi phơi nhiễm với HIV để ngăn ngừa nhiễm trùng. PEP bao gồm tư vấn, chăm sóc sơ cứu, xét nghiệm HIV, và sử dụng mọt liệu trình 28 ngày thuốc ARV với chăm sóc tiếp theo. Trong hướng dẫn cập nhật sẽ được phát hành vào tháng 12/2014, WHO khuyến cáo sử dụng PEP cho cả phơi nhiễm nghề nghiệp và không nghề nghiệp và cho người lớn và trẻ em. Các khuyến cáo mới cung cấp phác đồ đơn giản bằng cách sử dụng các thuốc kháng HIV đã được sử dụng trong điều trị. Việc thực hiện các hướng dẫn mới sẽ cho phép kê đơn dễ dàng hơn, tuân thủ tốt hơn và gia tăng tỷ lệ hoàn thành của PEP để phòng ngừa nhiễm HIV ở những người đã vô tình bị phơi nhiễm với HIV như nhân viên y tế hoặc qua tiếp xúc tình dục không được bảo vệ hoặc bị tấn công tình dục.

5. Giảm thiểu tác hại cho những người tiêm chích ma túy (Harm reduction for injecting drug users)

Những người tiêm chích ma túy có thể đề phòng lây nhiễm HIV bằng cách sử dụng bơm kim tiêm vô trùng bao gồm cả bơm kim tiêm cho mỗi lần tiêm chích. Một gói các can thiệp đầy đủ trong phòng ngừa và điều trị HIV bao gồm các chương trình bơm kim tiêm (needle and syringe programmes); liệu pháp thay thế thuốc phiện cho những người phụ thuộc vào thuốc phiện và điều trị sự lệ thuộc thuốc dựa trên các bằng chứng khác (opioid substitution therapy for people dependent o­n opioids and other evidence based drug dependence treatment); tư vấn và xét nghiệm HIV (HIV testing and counselling); điều trị và chăm sóc HIV (HIV treatment and care); tiếp cận với bao cao su (access to condoms) và quản lý các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs), bệnh lao và viêm gan siêu vi (management of STIs, tuberculosis and viral hepatitis).

6. Loại bỏ việc lây truyền HIV từ mẹ sang con(eMTCT) (Elimination of mother-to-child transmission of HIV)

Việc lây truyền HIV từ mẹ có HIV dương tính sang con trong quá trình mang thai, sinh đẻ hoặc cho con bú được gọi là sự lây truyền dọc hoặc từ mẹ sang con (MTCT), trong trường hợp không có bất kỳ sự can thiệp nào trong giai đoạn này thì tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con có thể nằm trong khoảng 15-45%.MTCT có thể gần như hoàn toàn được ngăn ngừa nếu cả người mẹ và đứa trẻ được cung cấp với các thuốc ARV trong suốt các giai đoạn khi mà việc lây nhiễm có thể xảy ra. WHO khuyến cáo các sự lựa chọn để dự phòng MTCT (PMTCT), trong đó bao gồm việc cung cấp thuốc ARV cho bà mẹ và trẻ sơ sinh trong thời kỳ mang thai, sinh đẻ và chăm sóc sau sinh, và cung cấp điều trị lâu dài cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV bất kể số lượng tế bào CD4 của họ. Trong năm 2013, 67% [62-73%] trong số ước tính có 1,4 [1,3-1,6] triệu phụ nữ mang thai sống chung với HIV ở các nước có mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình nhận được các thuốc kháng virus hiệu quả để tránh lây nhiễm cho con của họ, tăng từ 47% vào năm 2009.

Điều trị (Treatment)

HIV có thể bị ngăn chặn bởi sự kết hợp gồm 3 hoặc nhiều hơn các loại thuốc ARV. ART không chữa khỏi nhiễm HIV nhưng khống chế sự nhân lên của virus trong cơ thể của một người và cho phép hệ thống miễn dịch của một cá thể tăng cường và lấy lại khả năng chống nhiễm trùng. Với ART, người sống chung với HIV có thể sống một cuộc sống lành mạnh và hiệu quả. Khoảng 11,7 triệu người sống chung với HIV ở các nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình đã được điều trị bởi ARV vào cuối năm 2013, khoảng 740 000 trong số đó là trẻ em. Trong năm 2013 có một sự gia tăng lớn số lượng người điều trị với ARV ở các nước thu nhập thấp và thu nhập trung bình-2 triệu người trong một năm. Độ bao phủ cho trẻ em vẫn còn tụt hậu với 1 trong 4 trẻ em đang điều trị ARV, so với 1 trong 3 người lớn. Trong số tất cả những người lớn sống chung với HIV, chỉ có 37% được điều trị tuy nhiên chỉ có 23% tất cả các trẻ em sống chung với HIV được nhận các loại thuốc cứu mạng sống này vào năm 2013.

Đáp ứng của WHO (WHO response)

Khi thế giới hướng tới đích Các Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ thì WHO đang hợp tác với các nước thực hiện các chiến lược y tế toàn cầu về phòng chống HIV/AIDS giai đoạn 2011-2015. WHO đã xác định sáu mục tiêu hoạt động giai đoạn 2014-2015 nhằm hỗ trợ các nước có hiệu quả nhất trong việc hướng tới mục tiêu toàn cầu về HIV. Đây là những hỗ trợ chiến lược sử dụng thuốc ARV trong điều trị và phòng chống HIV (strategic use of ARVs for HIV treatment and prevention); loại trừ HIV ở trẻ em và mở rộng tiếp cận với điều trị cho trẻ em (eliminating HIV in children and expanding access to paediatric treatment); một phản ứng của ngành y tế được cải thiện tới các nhóm quần thể HIV đich (an improved health sector response to HIV among key populations); đổi mới hơn nữa trong phòng chống HIV, chẩn đoán, điều trị và chăm sóc (further innovation in HIV prevention, diagnosis, treatment and care); thông tin chiến lược về quy mô hiệu quả (strategic information for effective scale up); liên kết chặt chẽ hơn giữa HIV và các kết quả sức khỏe có liên quan (stronger links between HIV and related health outcomes). WHO là một đồng tài trợ của Chương trình của LHQ về AIDS (United Nations Programme o­n AIDS -UNAIDS). Cùng với UNAIDS, WHO dẫn đầu các hoạt động về điều trị và chăm sóc HIV, đồng nhiễm HIV và bệnh lao, và cùng phối hợp với UNICEF trong hoạt động loại bỏ lây truyền HIV từ mẹ sang con.